Derviš i smrt
naslovna
0Klub "Knjiga znanja"
Stari princip dobra i zla, reći će jednom u razgovoru Meša Selimović (1910-1982) - svjetla i tmine -, anđela i đavola, osnova je svih religija i većine filozofskih sistema, zato što mu je osnova u životu. Samo, ja se priklanjam onima koji smatraju da dobro i zlo nisu odvojeni i mehanički suprotstavljeni. Oni su neodvojive čovjekove osobine i veoma su izmiješane, kao mirisi. Moje nastojanje da izbjegnem jedan način,, jedno raspoloženje, jednu fakturu, jedan smjer, proizilazi iz činjenice koju je lako uočiti. Životne pojave su sinhronizo-vane, istovremene, postoji i smijeh i plač, i radost i tuga, i smrt i rađanje, toliko smiješani, da ih ne možemo razdvojiti ako ne želimo da im oduzmemo autentičnost. Gotovo je apsurdno, recimo, pisati ljubavni roman, ili filozofski ili društveni, jer je to parcelisanje života, apstraktno i shematsko. I ljubav i društvena zainteresovanost i filozofska misao o svemu što nam se događa, i mnogo šta drugo, postoji u isto vrijeme, u istom čovjeku, kao oblik raznih i raznovrsnih manifestovanja, njegovog mogućeg i stvarnog bogatstva". Vrednost romana “Derviš i smrt”, razume se, nije u tome što nam ovo saznanje ponovo izlaže u intelektualnom obliku, no u to-me što ga čini umetnički uverljivim. Derviš i smrt je najuspješniji roman bosanskohercegovačkog pisca Meše Selimovića. Roman je pisan u razdoblju od četiri godine (1962-1966) u piščevom poodmaklom dobu. Objavljen je 1966. godine od strane izdavačke kuće Svjetlosti iz Sarajeva i doživio nevjerovatan uspjeh u okvirima čitalačke javnosti širom tadašnje Jugoslavije. Roman je doživio brojna reizdanja. Derviš i smrt donio je Selimoviću mnogobrojne najviše jugoslavenske nagrade (između ostalih, Njegoševu, Goranovu, NIN-ovu). Žanr romana je psihološka drama sa primjesama filozofije uskomiješane s lirskim doživljajem okolnosti i unutarnjih previranja. Glavni protagonista romana je Ahmed Nurudin koji se susreće sa poteškoćama koje mu nosi hapšenje njegovog brata i sudar sa totalitarnom vlašću 19. vijeka u Bosni, u okolnostima koje izaziva navedeni događaj. Prema rezimeu na koricama 2. izdanja BIGZ-a (Beograd, 1986): Klasičan sklad Selimovićevog pripovjedanja, prateći u nečemu Andrićev nenadmašni uzor, obogaćen izuzetnim filosofskim i lirskim sjenčenjima, u kojima duhovna drama šejha Nurudina zvuči u složenom akordu: prisutni su i andrićevski motivi bosanske kasabe i njenih šarolikih prizora i surovih naravi, ali i osobita orijentalna poezija i duhovnost. Povrh svega, tragedija Selimovićevog derviša, suočenog sa zamkama postojanja i sa neminovnošću propasti ljudskih vrijednosti, uzdignuta je do univerzalne slike ljudske sudbine u žrvnju nečovječne historije i totalitarne ideologije. Selimović je tako odista dao jednu od najuzbudljivijih knjiga naše epohe, pri tom, knjigu "za sva vremena". Derviš i smrt je doživio ekranizaciju 1972. godine (u režiji Save Mrmaka i sa Zoranom Radmilovićem u glavnoj ulozi) u obliku TV serije. 1974 je snimljen i film "Derviš i smrt" u režiji Zdravka Velimirovića, sa Vojom Mirićem u glavnoj, i Velimirom Batom Živojinovićem, Borisom Dvornikom, Pavlom Vujisićem, Abdurrahmanom Šaljom, Farukom Begollijem i drugima u ostalim ulogama. Kasnije je Meša Selimović izdao svojevrsni produžetak ovog djela u obliku romana Tvrđava (1970).
Meša Selimović je rođen 26. aprila 1910. godine u Tuzli.
U rodnom gradu završio je osnovnu školu i gimnaziju. 1930. upisao se na studijsku grupu srpskohrvatski jezik i jugoslovenska književnost Filozofskog fakulteta u Beogradu. Nakon završenih studija na Filozofskom fakultetu u Beogradu, do početka Drugog svijetskog rata, radio je kao profesor gimnazije u rodnom gradu. Zatvoren 1942, a 1943. g. našao se na slobodnoj teritoriji. Učestvovao je do kraja rata u borbi protiv okupatora.
Poslije rata je jedno vrijeme radio kao univerzietski nastavnik u Sarajevu. Potom obavlja niz visokih dužnosti u kulturi (bio je direktor Bosna-filma, direktor Narodnog pozorišta i, konačno, glavni i odgovorni urednik u izdavačkom preduzecu ''Svjetlost'' u Sarajevu).
Zbog prigušenog sukoba s tadašnjim političkim rukovodstvom u BiH manifestovanog pojedinačnim gestovima, izjavama i natpisima - napušta Sarajevo i prelazi u Beograd. Nastavlja sa objavljivanjem svojih djela.
Bio je prozaist raznovrsne tematske i žanrovske orijentacije. Počeo je sa književnim radom relativno kasno, prozom sa ratnom tematikom, da bi potom svoj literarni rad usredsredio na refleksiju i univerzalne teme: čovijek, njegova egzistencija i sudbina.
